Komt er een exclusiever Vlaams erfgoedbeleid?

Onlangs heeft Vlaams minister van Onroerend Erfgoed, Matthias Diependaele, de bescherming van vier monumenten voorlopig opgeheven. Het gaat over een oude werfkraan, een industriële schoorsteen, een openluchtzwembad en een beschermd huis. De minister had al eerder aangekondigd de in totaal 11.400 beschermde monumenten in Vlaanderen te screenen. Volgens het Vlaams regeerakkoord kan daarbij in overleg met partners en lokale besturen declassering op tafel komen. Sinds 2011 waren er 49 dossiers waarbij de eigenaar om declassering vroeg. In heel wat gevallen waren de aanvragers lokale besturen.

Bij declassering worden de erfgoedwaarde, de staat van het goed, verleende premies enz. onder de loep genomen. Op de voorlopige opheffing volgt een openbaar onderzoek. Pas na afloop van de behandeling van eventuele bezwaren kan de minister de declassering definitief maken. Volgens de inventaris bouwkundig erfgoed telt Vlaanderen ongeveer 75.000 gebouwen met erfgoedwaarde. Voor beschermd erfgoed gaat het om iets meer dan 11.400 monumenten.

Het Vlaams regeerakkoord schuift het volgende naar voren omtrent mogelijke declassering: “Om te weten of het behoud van het beschermd erfgoed geslaagd is, zullen we de huidige voorraad beschermd erfgoed verder evalueren op basis van onze hedendaagse inzichten inzake erfgoedwaarden. We evalueren daarbij, samen met de lokale besturen, de wijze van beschermen, de versterkte mogelijkheid tot declassering, de omvang van de bescherming en de functionaliteit en de er aan gerelateerde juridische gevolgen.”

Bevoegd minister Diependaele heeft al eerder aangegeven dat Vlaams beschermd erfgoed wat hem betreft een stuk exclusiever mag. Daarbij wil hij veeleer focussen op de topstukken met meerwaarde voor heel Vlaanderen. Erfgoed dat in overleg met lokale overheden een declassering ondergaat, kan volgens hem nog een belangrijke rol spelen in het lokale erfgoedbeleid.

De VCB is altijd voorstander geweest om van elk beschermd monument de erfgoedwaarde te verduidelijken. Daarbij preciseert men welke elementen in een gebouw het bewaren waard zijn. In het verleden bestempelde het beschermingsbesluit vaak het volledige gebouw als erfgoedwaarde. Maar die aanpak kan veel gerichter. Zo weten eigenaars meteen met welke elementen rekening te houden bij een herbestemming. Voorts is declassering geen doel op zich. Idealiter maakt dit deel uit van een globale herevaluatie van de erfgoedwaarde van het beschermd patrimonium. In de meeste gevallen zal dit louter leiden tot een preciezere inkijk in de erfgoedwaarde van een monument. Volledige declassering zal, zoals tot dusver is gebleken en op voorwaarde dat men de erfgoedprincipes blijft toepassen, slechts in uitzonderlijke gevallen voorkomen, zegt Marc Dillen, directeur-generaal van VCB.

Meer middelen voor erfgoed

Het investeringsbudget gaat omhoog dankzij de € 80 miljoen die al in het Vlaams regeerakkoord waren afgesproken, en de € 100 miljoen die in het Vlaams herstelplan worden voorzien. Ook is er sinds 2021 een nieuwe premieregeling: binnen een standaardprocedure kan je een premiedossier tot € 250 000 indienen per bescherming en per jaar, en over vijf opeenvolgende jaren kan je premies aanvragen voor in totaal € 500 000 restauratiewerken. Niet alleen kleinere onderhoudswerken maar ook grotere instandhoudingswerken komen in aanmerking. Op die manier wil de minister door regelmatig onderhoud dure restauraties vermijden. Voor grotere restauratiewerken zijn er sinds 2021 de jaarlijkse open oproepen op basis van actuele thema’s of grote noden.

Meer weten over erfgoed en het Vlaams restauratieforum binnen VCB